CheatSheet: Biểu đồ Tuần tự (Sequence Diagram) với PlantUML

Biểu đồ tuần tự (Sequence Diagram) trong PlantUML là công cụ mạnh mẽ để mô tả các tương tác giữa các đối tượng hoặc tác nhân (actors) theo thời gian. Tài liệu này cung cấp hướng dẫn chi tiết bằng tiếng Việt, giữ nguyên các từ khóa trong code bằng tiếng Anh, dựa trên tài liệu chính thức từ https://plantuml.com/sequence-diagram.

1. Cú pháp cơ bản

1.1. Khai báo Participants

• Participants là các đối tượng hoặc thực thể tham gia vào quá trình tương tác, ví dụ: người dùng, hệ thống, cơ sở dữ liệu.

• Cú pháp:

  actor ActorName
  participant ObjectName
  

• Ví dụ:

  actor User
  participant System
  

• Các loại participants:

  • actor: Người dùng hoặc vai trò bên ngoài.
  • participant: Đối tượng chung (mặc định).
  • entity: Thực thể (thường dùng trong hệ thống).
  • boundary: Giao diện hoặc ranh giới.
  • control: Logic điều khiển.
  • database: Cơ sở dữ liệu.
  • collections: Bộ sưu tập hoặc danh sách.

• Tùy chỉnh tên hiển thị:

  actor "Người Dùng" as User
  participant "Máy Chủ" as Server
  

1.2. Tạo Messages

• Messages là các tin nhắn biểu thị tương tác giữa các participants.

• Cú pháp:

  Participant1 -> Participant2: MessageContent
  

• Ví dụ:

  User -> System: Login
  System --> User: Confirmation
  

• Các loại messages:

  • ->: Tin nhắn đồng bộ (synchronous, chờ phản hồi).
  • -->: Tin nhắn bất đồng bộ (asynchronous, không chờ).
  • ->>: Tin nhắn tự gửi (self-message).
  • <--: Phản hồi (return).
  • -[hidden]->: Tin nhắn ẩn (không hiển thị).

1.3. Activation và Deactivation

• Mô tả trạng thái hoạt động của một participant.
• Cú pháp:

  activate Participant
  deactivate Participant
  

• Ví dụ:

  User -> System: Send request
  activate System
  System --> User: Response
  deactivate System
  

2. Tùy chỉnh giao diện

2.1. Thay đổi màu sắc

• Sử dụng mã màu hex hoặc tên màu để tùy chỉnh.
• Cú pháp:

  actor Participant #ColorCode
  Participant1 -> Participant2 #ColorCode: Message
  

• Ví dụ:

  actor User #FF0000
  User -> System #00FF00: Request
  

2.2. Số thứ tự (Autonumber)

• Thêm số thứ tự cho các tin nhắn.

• Cú pháp:

  autonumber
  

• Ví dụ:

  autonumber
  User -> System: Login
  System --> User: Success
  

• Tùy chỉnh định dạng số:

  autonumber "<b>[000]"
  

2.3. Tiêu đề và chú thích

• Thêm tiêu đề, chân trang, hoặc ghi chú.
• Cú pháp:

  title Title
  footer Footer
  header Header
  note left: Note content
  note right: Note content
  note over Participant: Note content
  

• Ví dụ:

  title Quy trình Đăng nhập
  User -> System: Input credentials
  note right: Validate credentials
  System --> User: Response
  footer Hệ thống ABC
  

3. Cấu trúc điều kiện và vòng lặp

3.1. Điều kiện (Alt/Else)

• Mô tả các kịch bản khác nhau.
• Cú pháp:

  alt Condition1
      Participant1 -> Participant2: Action
  else Condition2
      Participant1 -> Participant2: Other action
  end
  

• Ví dụ:

  alt Valid credentials
      System --> User: Login success
  else Invalid credentials
      System --> User: Error
  end
  

3.2. Vòng lặp (Loop)

• Mô tả hành động lặp lại.
• Cú pháp:

  loop NumberOfTimes or Condition
      Participant1 -> Participant2: Action
  end
  

• Ví dụ:

  loop 3 times
      User -> System: Retry
  end
  

3.3. Nhóm (Group)

• Nhóm các tin nhắn liên quan.
• Cú pháp:

  group GroupName
      Participant1 -> Participant2: Action
  end
  

• Ví dụ:

  group Authentication
      User -> System: Send OTP
      System --> User: Input OTP
  end
  

4. Phân chia thời gian và vùng

4.1. Phân chia (Divider)

• Chia biểu đồ thành các giai đoạn.
• Cú pháp:

  == DividerName ==
  

• Ví dụ:

  User -> System: Request 1
  == Phase 2 ==
  User -> System: Request 2
  

4.2. Độ trễ (Delay)

• Thêm khoảng thời gian hoặc độ trễ.
• Cú pháp:

  ...DelayDescription...
  

• Ví dụ:

  User -> System: Send request
  ...5 seconds...
  System --> User: Response
  

4.3. Vùng tham chiếu (Reference)

• Liên kết đến biểu đồ khác.
• Cú pháp:

  ref over Participant1, Participant2: Description
  

• Ví dụ:

  ref over User, System: Payment process
  

5. Tính năng nâng cao

5.1. Tùy chỉnh giao diện toàn cục

• Sử dụng skinparam để thay đổi giao diện.

• Cú pháp:

  skinparam monochrome true
  skinparam backgroundColor #EEE
  

• Ví dụ:

  skinparam monochrome true
  User -> System: Request
  

• Các tham số phổ biến:

  • monochrome: Biểu đồ đen trắng.
  • backgroundColor: Màu nền.
  • arrowColor: Màu mũi tên.
  • actorBackgroundColor: Màu nền actor.
  • sequenceBoxBackgroundColor: Màu nền nhóm.

5.2. Sử dụng biến và macro

• Định nghĩa biến hoặc macro để tái sử dụng.
• Cú pháp:

  !define MacroName Content
  $VariableName = Value
  

• Ví dụ:

  !define AUTH User -> System: Authenticate
  AUTH
  

5.3. Xử lý đồng thời (Parallel)

• Mô tả các hành động xảy ra đồng thời.
• Cú pháp:

  par
      Participant1 -> Participant2: Action 1
  and
      Participant3 -> Participant4: Action 2
  end
  

• Ví dụ:

  par
      User -> System: Send request
  and
      System -> Database: Query
  end
  

6. Ví dụ minh họa

Ví dụ đầy đủ mô tả quy trình đăng nhập:

@startuml
title Quy trình Đăng nhập
autonumber
actor "Người Dùng" as User
participant "Hệ Thống" as System
participant "Cơ Sở Dữ Liệu" as DB

User -> System: Input credentials
activate System
System -> DB: Check credentials
activate DB
DB --> System: Return result
deactivate DB

alt Valid credentials
    System --> User: Login success
else Invalid credentials
    System --> User: Error
end

deactivate System
@enduml

7. Mẹo và lưu ý

• Kiểm tra cú pháp: Sử dụng trình chỉnh sửa PlantUML trực tuyến (http://www.plantuml.com/plantuml) để kiểm tra lỗi.
• Tối ưu hóa: Sử dụng skinparam để làm biểu đồ trực quan hơn.
• Tái sử dụng: Dùng macro và biến để tránh lặp lại code.
• Tài liệu hóa: Thêm ghi chú và tiêu đề để làm rõ ý nghĩa biểu đồ.
• Hỗ trợ tiếng Việt: PlantUML hỗ trợ UTF-8, cho phép sử dụng tiếng Việt mà không cần cấu hình thêm.

8. Tài liệu tham khảo

• Trang chính thức: https://plantuml.com/sequence-diagram
• Diễn đàn hỗ trợ: https://forum.plantuml.net/
• Công cụ trực tuyến: http://www.plantuml.com/plantuml